Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό
πλάσμα και έχει ανάγκη τους άλλους από τη στιγμή που γεννιέται και μέχρι το
τέλος της ζωής του. Τα κοινωνικά όντα δεν είναι ολοκληρωμένα άτομα αν δεν έχουν
σχέσεις με τους γύρω τους. Η κοινωνική τους διάσταση είναι βασική για να
αναπτύσσονται συνολικά και αρμονικά.
Η διάσταση όμως αυτή, η κοινωνική, θα
πρέπει να διέπεται από κάποιες αρχές ώστε να μπορεί να είναι αρμονική. Οι αρχές
αυτές συνδέονται με τη συνύπαρξη. Δεν θα μπορούσε να αμφισβητηθεί το γεγονός
ότι αν μάθουν τα παιδιά να σέβονται τους ανθρώπους και τα πράγματα και αν
διδαχτούν να διαλέγονται και να συνεργάζονται με το σωστό τρόπο, θα μπορούν να
δημιουργήσουν μια ζωή ειρηνική με πολλές ικανοποιήσεις και κοινωνική ευημερία.
Οι αρχές αυτές που συχνά διέπουν την
κοινωνική ζωή των ανθρώπων και τους κάνουν ευτυχισμένους λέγονται αξίες και
μπορούν να έρθουν σε επαφή με αυτές τα παιδιά ακόμα και από την προσχολική
ηλικία μέσα από καθημερινά παραδείγματα αλλά και διδασκόμενα από τις ιστορικές
συγκυρίες.
Κάθε άνθρωπος, κάθε οικογένεια αλλά και
κάθε κοινωνία καθορίζουν την κλίμακα των αξιών τους. Ποιες αξίες δηλαδή είναι
πιο πάνω από κάποιες άλλες και σε περίπτωση που χρειαστεί ποια αξία θα
υπερισχύσει σε βάρος κάποιας άλλης. Η ιεράρχηση γίνεται από τον καθένα ανάλογα
με τη μόρφωση, το περιβάλλον, την προσωπική ιστορία του αλλά και τις
περιστάσεις της στιγμής.
Το θέμα των αξιών, η έννοια και το
περιεχόμενό τους, αποτέλεσε ένα πεδίο διδασκαλίας πολύ δελεαστικό και θελήσαμε
να φέρουμε σε επαφή με κάποιες αξίες της ζωής τα παιδιά, συζητώντας και
αναλύοντας πράξεις αλλά και επιλογές της καθημερινότητας αλλά και της ιστορίας
της χώρας μας βασιζόμενοι και στο βιβλίο « Μάθετε στα παιδιά σας 20 αξίες της
ζωής» του Εστέβε Πουχόλ Ι Πονς . Το θέμα αυτό το ονομάσαμε « Το δέντρο των
Αξιών» και αποτέλεσε και το καινοτόμο πρόγραμμα που ανέλαβε το σχολείο μας στα
πλαίσια της Αγωγής Υγείας.
Η πρώτη αξία που μελετήθηκε ήταν η αξία της
ειρήνης. Με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, μιλήσαμε με τα παιδιά για τα θετικά της ειρήνης και
τις συμφορές του πολέμου (χωρίς να παραλείψουμε να πούμε ότι κάποιες φορές ο
πόλεμος είναι η μόνη επιλογή). Τα παιδιά
εκφράστηκαν για το τι σημαίνει για το καθένα ειρήνη και τις επιλογές που πρέπει
να κάνουμε ώστε η ζωή μας να είναι ειρηνική.
Στα πλαίσια της προσέγγισης αυτής της αξίας,
βοηθητική ήταν η ανάγνωση της Ειρήνης του Αριστοφάνη κατόπιν της οποίας
ζητήθηκε από τα παιδιά να απεικονίσουν όπως αυτά φαντάζονται την ειρήνη και τον
πόλεμο ή σκηνές από την καθημερινή ζωή που δείχνουν τη μια ή την άλλη
κατάσταση. Επίσης, ομαδικά, μια και ομαδική αξία είναι η ειρήνη, τα παιδιά
έφτιαξαν το σήμα της και στόλισαν την τάξη.
Από πρακτικής πλευράς, με εφαρμογή και
εμμονή σε καθημερινές πρακτικές όπως ο διάλογος, η συγκατάβαση, το τρυφερό
πλησίασμα και η διαλλακτική επίλυση των προβλημάτων θελήσαμε να καλλιεργήσουμε
ειρηνικό κλίμα στην τάξη ώστε τα παιδιά να καταλάβουν ότι η ειρήνη είναι μια
κατάσταση που θέλει προσπάθεια για να εδραιωθεί και είναι πολύ εύκολο να
διαταραχθεί. Έτσι, τελειώνοντας με τη συζήτηση των γεγονότων της 28ης
Οκτωβρίου αλλά ταυτόχρονα και των ωφελειών που προσφέρει η ειρήνη, καταλήξαμε
ότι είναι μια σημαντική αξία για τη ζωή μας και «φύτρωσε» το πρώτο φυλλαράκι
στο δέντρο των αξιών μας.
Η επόμενη αξία που πραγματευτήκαμε ήταν η
αξία της δημοκρατίας με την ευκαιρία της επετείου της 17ης Νοεμβρίου. Χρησιμοποιώντας το παραμύθι της Σ. Ζαραμπούκα αλλά και την
Ντενεκεδούπολη της Ε.Φακίνου ως αφόρμηση συζητήσαμε με τα παιδιά τα γεγονότα
του Πολυτεχνείου κάνοντας τους παραλληλισμούς με τις ιστορίες που διαβάσαμε.
Έμφαση δόθηκε στην έννοια της δημοκρατίας και του τι επακολουθεί όταν αυτή
καταπατηθεί.
Η έννοια όμως αυτή, είναι αρκετά αφηρημένη
και δεν θα την καταλάβαιναν τα παιδιά αν δεν βρίσκαμε κάποιον τρόπο να της
δώσουμε πρακτική υπόσταση. Αυτό που θα έδινε στα παιδιά την ευκαιρία να
εφαρμόσουν τα ίδια την δημοκρατική διαδικασία στην τάξη ήταν η διεξαγωγή
εκλογών για την ανάδειξη αρχηγού. Η συζήτηση της έννοιας αυτής αλλά και πως
μπορούμε να την εφαρμόσουμε στις μεταξύ μας σχέσεις, εμπλούτισε την καθημερινή
ζωή μας στην τάξη με πρακτικές δημοκρατικής επίλυσης προβλημάτων και λήψης
αποφάσεων. Και φυσικά πρόσθεσε άλλο ένα φυλλαράκι στο δέντρο των αξιών.
Λίγο καιρό μετά, και αφού αναλύσαμε το
περιεχόμενο των Παγκοσμίων Ημερών για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και τα
δικαιώματα των παιδιών, (3 και 11 Δεκεμβρίου αντίστοιχα), μείναμε στην έννοια
του σεβασμού και στο περιεχόμενό
της. Προσπαθήσαμε να τη ορίσουμε με τα παιδιά και καταλήξαμε ότι ένας ορισμός
αρκετά πλήρης για την τόσο αφηρημένη αυτή έννοια, είναι ότι σεβασμός είναι να
συμπεριφέρομαι έχοντας πάντα στο νου ότι δεν είμαι μόνος και δεν είμαι ο
καλύτερος.
Και πάλι όμως την έννοια αυτή, για να γίνει
πλήρως κατανοητή από τα παιδιά, θα έπρεπε να τη δουλέψουμε με φανταστικά
σενάρια και παιχνίδια ρόλων, ώστε τα παιδιά προσπαθώντας να βρουν τη σωστή
συμπεριφορά θα βίωναν και κάποιες πλευρές του σεβασμού μέσα στην καθημερινότητά
μας και πως αυτός γίνεται πράξη ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο
απέναντι σε συγκεκριμένες ομάδες όπως πχ. τα ΑΜΕΑ.
Φυσικά, η έννοια και η αξία του σεβασμού,
είναι κάτι που μπορεί να αποτελεί αντικείμενο συζητήσεων και δραστηριοτήτων σε
καθημερινή βάση ώστε να περάσει στην συμπεριφορά των παιδιών. Γι αυτό, από τη
στιγμή που ολοκληρώθηκε η σειρά αυτών που είχαμε προγραμματίσει γύρω από αυτό
το θέμα, δεν παραλήφθηκε σε κάθε ευκαιρία να επανερχόμαστε και να συζητάμε με
παραδείγματα από την καθημερινότητά μας τι αποτελεί και τι όχι σεβασμό. Και
έτσι προστέθηκε στο δέντρο των αξιών και το φυλλαράκι του σεβασμού.
Εκτός
από το θέμα των αξιών που αποφασίστηκε και προγραμματίστηκε να δουλευτεί
καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, στον ετήσιο προγραμματισμό των θεμάτων που θα
διδάσκονταν συμπεριλήφθηκε και το θέμα με τίτλο « Ο κουμπαράς γεμίζει με αγάπη
για τους άλλους». Στόχος αυτού του προγράμματος ήταν να δουλευτούν και να
γίνουν κατανοητές στα παιδιά οι αξίες της αλληλοβοήθειας
και της γενναιοδωρίας.
Έχοντας στο πρόγραμμα ένα τέτοιο θέμα, από
τις αρχές του Οκτώβρη, και αφού είχαμε αποδεχτεί την πρόταση της οργάνωσης ΠΝΟΗ
να συμμετέχουμε στο πρόγραμμα συλλογής ειδών πρώτης ανάγκης για τον εφοδιασμό
του κοινωνικού παντοπωλείου της περιοχής μας, τα παιδιά καλούνταν να φέρουν
αυτά που κάθε φορά ζητούνταν.
Πλησιάζοντας όμως στα Χριστούγεννα, και με αφορμή
τα δώρα του Άγιου Βασίλη και ποια παιδιά ίσως δεν έχουν την χαρά να τα
απολαύσουν, συζητήθηκε μέσα στην τάξη η
ανάγκη να βοηθήσουμε κάποιους ανθρώπους που το χρειάζονται και μπήκαν τα
θεμέλια για την αναφορά στις προαναφερθείσες αξίες.
Τα παιδιά πρότειναν διάφορους τρόπους που
θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε έμπρακτα κάποιους συνανθρώπους μας και καταλήξαμε
ότι όμορφο θα ήταν, ανεξάρτητα από το τι ανέφερε το πρόγραμμα της ΠΝΟΗΣ, εμείς
να μαζέψουμε και να δώσουμε όσα περισσότερα τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης
ανάγκης θα μπορούσαμε. Η ανταπόκριση των παιδιών (και των γονέων φυσικά) σε
αυτό ήταν τεράστια και συγκινητική.
Όταν μαζεύτηκαν τα πράγματα, ειδοποιήσαμε
κάποιον εκπρόσωπο του κοινωνικού παντοπωλείου να έρθει για να τα πάρει. Τα
παιδιά έφτιαξαν και μια αφίσα για να του δώσουν όπως και γλυκά για να κεράσουν.
Από ό,τι φάνηκε ο υπεύθυνος ένιωσε τέτοια έκπληξη από την απλόχερη προσφορά των
παιδιών και των οικογενειών τους, που μίλησε στα παιδιά και για τον εθελοντισμό
και τα ονόμασε «μικρούς εθελοντές».
Αφού κλείσαμε το θέμα αυτό με τον καλύτερο
δυνατό τρόπο και τα παιδιά έμπρακτα εφάρμοσαν τις αξίες της αλληλοβοήθειας και
της γενναιοδωρίας, προσθέσαμε περήφανοι και τα αντίστοιχα φυλλαράκια και το
δέντρο μας άνθισε όπως και οι καρδιές μας….
Η πρώτη ευκαιρία να επαναφέρουμε το θέμα
των αξιών στην τάξη ήταν η επέτειος της 25ης Μαρτίου. Με τη βοήθεια
του βιβλίου « Τα Ελληνάκια», το οποίο χρησιμοποιήθηκε και σαν αφόρμηση για την
εισαγωγή στο θέμα της επανάστασης , αναφερθήκαμε στα ιστορικά γεγονότα. Εικόνες
και άλλα βιβλία με πλούσια εικονογράφηση, βοήθησαν να σκιαγραφηθεί το κλίμα της
εποχής εκείνης το οποίο οδήγησε και στην ανάγκη του ξεσηκωμού.
Παράλληλα όμως με τα ιστορικά γεγονότα ήρθε
και η συζήτηση για το θέμα της ελευθερίας
και της ανεξαρτησίας των λαών αλλά
και του ατόμου. Σε αυτή τη φάση περιορίσαμε την ελευθερία στην έννοιά της σαν
αντίθετο της υποδούλωσης ενός λαού από κάποιον άλλο. Με τη μέθοδο, λοιπόν, των
υποθετικών σεναρίων, προσπαθήσαμε να βρούμε με τα παιδιά πώς μπορεί να είναι
ένα κράτος σκλαβωμένο, τι μπορεί και τι όχι να κάνει, πόση πρόοδο μπορεί να
σημειώσει, πώς μπορεί να νιώθουν οι πολίτες του. Αποτέλεσμα της κουβέντας
αυτής, ήταν να καταλάβουν τα παιδιά τα πλεονεκτήματα και την αναγκαιότητα της
επικράτησης της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας στα κράτη.
Εκτός όμως από το στενό ορισμό που δώσαμε
αρχικά στις έννοιες αυτές, έγινε προσπάθεια να τις γενικεύσουμε λίγο και να τις
δούμε και σε ατομικό επίπεδο θέλοντας να φτιάξουμε το προφίλ ενός ελεύθερου και
ανεξάρτητου ατόμου. Τα παιδιά δεν δυσκολεύτηκαν να κατανοήσουν μέσα από
παιχνίδια ρόλων, ότι για να χαρακτηριστεί ένα άτομο ελεύθερο πρέπει να
σκέφτεται και να αποφασίζει μόνο του για τον εαυτό του. Μέτα από αυτές τις
συζητήσεις, στο λεξιλόγιο των παιδιών προστέθηκαν και οι δυο αυτές σημαντικές
λέξεις και στο δέντρο των αξιών άλλα δύο φύλλα.
Συνέχεια στο πρόγραμμα αυτό δόθηκε με την
εφαρμογή ενός σχεδίου εργασίας που προγραμματίστηκε για το τέλος της χρονιάς
και αφορούσε τη μετάβαση των νηπίων από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό. Κατά την
εφαρμογή του σχεδίου αυτού, τα νήπια επισκέφτηκαν την τάξη της Α Δημοτικού και
έκαναν κοινές δράσεις με τα παιδιά της τάξης αυτής. Γυρίζοντας στην τάξη
συζητήσαμε για την έννοια της συνεργασίας
και πόσο σημαντική ήταν για να πετύχουμε το σκοπό μας. Δεν περιορίστηκε
όμως η συζήτηση μόνο στην τρέχουσα κατάσταση αλλά ζητήθηκε από τα παιδιά να
θυμηθούν σε ποιες άλλες περιπτώσεις έχουν συνεργαστεί με κάποιον και τι
αποτελέσματα είχαν. Τέλος, κλήθηκαν να απαντήσουν στο υποθετικό σενάριο τι θα
γινόταν αν δεν υπήρχε η αξία αυτή στη ζωή μας. Φυσικά, η απάντηση ήταν η
παροιμία « Το ένα χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο» και γι αυτό
εμπλουτίσαμε το δέντρο μας με ακόμα ένα –και τελευταίο- φυλλαράκι.
Σας αξιολόγηση του προγράμματος, θεωρήθηκε
η συζήτηση-αναδρομή που έγινε με τα παιδιά στα σημαντικότερα πράγματα που
μάθαμε μέσα στη χρονιά. Τα παιδιά θυμόταν σχεδόν όλες τις αξίες που είχαμε
θίξει οπότε δικαίωσαν και την πεποίθηση κάθε εκπαιδευτικού ότι δεν πρέπει να
σταματάμε να ελπίζουμε στον άνθρωπο ο οποίος μπορεί να γίνεται ολοένα και
καλύτερος. Και ειδικά για τα παιδιά της ηλικίας αυτής ότι είναι σαν τον πηλό
που εύκολα μπορεί να πάρει σχήμα αρκεί να το χειριστεί ο σωστός τεχνίτης……
